ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΊΑ >> ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΊΑ

Η ακτινοθεραπεία είναι μια εξατομικευμένη θεραπεία και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως ο τύπος του όγκου, η θέση του, η διάρκεια της ακτινοθεραπείας και ο τύπος της θεραπείας. Μπορούν να διακριθούν διαφορετικοί τύποι ακτινοθεραπείας: εσωτερική, εξωτερική και η μεταβολική ακτινοθεραπεία. Όταν οι ακτινοβολίες παράγονται από μια μηχανή έξω από το σώμα, ονομάζεται εξωτερική ακτινοθεραπεία. Οι δέσμες θα περάσουν από το δέρμα πριν φτάσουν στον όγκο. Εάν η πηγή της ακτινοθεραπείας τοποθετείται μέσα στο σώμα, κοντά στα καρκινικά κύτταρα, ονομάζεται εσωτερική ακτινοθεραπεία ή βραχυθεραπεία. Η μεταβολική ακτινοθεραπεία περιλαμβάνει μια ραδιενεργό ουσία, που χορηγείται από το στόμα (μέσω υγρού ή κάψουλας) ή χορηγείται ενδοφλεβίως. Αφού καταποθεί ή γίνει η έγχυση της ουσίας, αυτή συνδέεται με τα καρκινικά κύτταρα για να τα καταστρέψει.

Η επιφανειακή ακτινοθεραπεία είναι μια μη επεμβατική, ανώδυνη και ελκυστική από άποψη αισθητικού αποτελέσματος, εναλλακτική λύση της χειρουργικής επέμβασης για την καταπολέμηση των καρκινικών κυττάρων. Αυτή η μέθοδος θεραπείας στοχεύει στην καταστροφή καρκινικών κυττάρων που βρίσκονται στο δέρμα ή στον άμεσα υποκείμενο ιστό. Ακτίνες Χ χρησιμοποιούνται για την παροχή χαμηλών δόσεων ακτινοβολίας (στην περιοχή από 50 έως 150vKp) για τη συρρίκνωση ενός όγκου. Αυτός ο τύπος θεραπείας αποφεύγει τη βαθιά βλάβη των ιστών και ελαχιστοποιεί τις ουλές, ιδίως πάνω και γύρω από το πρόσωπο. Το καθιστά ιδανικό για τη θεραπεία καλοήθων παθήσεων και πρώιμου σταδίου καρκίνου του δέρματος ή για την πρόληψη της επανεμφάνισης ενός νέου χηλοειδούς μετά από χειρουργική απομάκρυνση ήδη εγκατεστημένου χηλοειδούς.⁶

Ο στόχος της εξωτερικής ακτινοθεραπείας είναι να προσεγγίσει έναν όγκο που δεν μπορεί να αφαιρεθεί με χειρουργική επέμβαση, αλλά ο οποίος βρίσκεται σε κατάλληλο σημείο ώστε να μη χρησιμοποιηθεί χημειοθεραπεία. Η ακτινοθεραπεία είναι μια εξατομικευμένη θεραπεία και εξαρτάται από τον τύπο και τη θέση ενός όγκου. Ένας ασθενής θα λαμβάνει πάντα μια μοναδική θεραπεία. Πριν ξεκινήσετε μια εξωτερική συνεδρία ακτινοβολίας, ο ασθενής θα υποβληθεί σε προσομοίωση για να καθορίσει τον καλύτερο τρόπο για να φτάσει στον όγκο και να προφυλαχτούν οι περιβάλλοντες ιστοί ταυτόχρονα. Οι γιατροί υπολογίζουν επίσης τη συνολική δόση ακτινοβολίας και τον αριθμό των συνεδριών

Στην αρχή κάθε συνεδρίας ακτινοβολίας, ο ασθενής τοποθετείται κατάλληλα και η συσκευή ακτινοβολίας αρχίζει να κινείται γύρω από αυτόν ενώ εκπέμπει δέσμες ακτινοβολίας. Μια συνεδρία διαρκεί μόνο λίγα λεπτά.

Κάθε δέσμη θα περάσει από το δέρμα πριν φτάσει στον όγκο. Ο στόχος είναι να φτάσει το μέγιστο της ακτινοβολίας στον όγκο. Αυτό θα σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα προκαλώντας έτσι τη συρρίκνωση του όγκου. Κατά τη διάρκεια ή μετά από μια συνεδρία, ο ασθενής δεν εκπέμπει ακτινοβολία. Ανάλογα με τις χώρες και τα πρωτόκολλα, το πρόγραμμα θεραπείας ποικίλλει από μερικές ημέρες έως και μερικές εβδομάδες.⁹

Η ακτινοβολία παρέχεται μέσω ραδιενεργών υλικών (ισοτόπων) που εισάγονται στο σώμα και τοποθετούνται σε στενή επαφή με τον όγκο. Η δοσολογία ακτινοβολίας μπορεί να διαμορφωθεί ανάλογα με την παρεχόμενη συσκευή. Οι ασθενείς μπορούν να εκπέμπουν ακτινοβολία σε χαμηλές δόσεις και δίδονται ειδικές οδηγίες που αφορούν την επαφή με παιδιά και βρέφη.

Οι πιο συνηθισμένοι τύποι βραχυθεραπείας είναι:

• Διάμεσο εμφύτευμα: στον όγκο ή σε άμεση επαφή με τον όγκο
• Προσωρινό εμφύτευμα: δέρμα, στήθος ή σάρκωμα
• Μόνιμο εμφύτευμα: προστάτης

Ο στόχος αυτής της θεραπείας είναι να στοχεύσει μικρού μεγέθους όγκους οι οποίοι κατανέμονται σε όλο το σώμα. Τα ραδιενεργά φάρμακα (χορηγούνται μέσω έγχυσης ή κατάποσης) με ειδικές βιολογικές ιδιότητες θα χρησιμοποιηθούν για την επιλεκτική στόχευση των κυττάρων του όγκου.

Το ιώδιο 131 είναι ένα παράδειγμα μιας ουσίας που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του καρκίνου του θυρεοειδούς. Θα προσκολληθεί στον θυρεοειδή αδένα και τελικά θα σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα.¹⁰

Ένας γραμμικός επιταχυντής θα κατευθύνει δέσμες ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας στο σώμα του ασθενούς. Ο ασθενής βρίσκεται σε ένα τραπέζι ενώ ο γραμμικός επιταχυντής κινείται γύρω από αυτόν για να εκπέμψει ακτινοβολία από διάφορες γωνίες. Κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας, το μηχάνημα εκπέμπει έναν ήχο “βόμβο”. Κάθε συνεδρία διαρκεί μόνο λίγα λεπτά.¹¹

Ο ασθενής μπορεί να σταθεροποιηθεί με τη βοήθεια ‘‘μητρών’’ για να βρίσκεται σταθερά στη θέση του. Ο γραμμικός επιταχυντής μπορεί να προσαρμοστεί στις ατομικές ανάγκες κάθε ασθενούς για να παραδώσει τη ακριβώς υπολογισμένη δόση ακτινοβολίας.¹¹

Η ιατρική ομάδα παραμένει σε ένα κοντινό δωμάτιο με σύνδεση βίντεο και ήχου για να παρακολουθεί τον ασθενή κατά τη διάρκεια της συνεδρίας. Ο ασθενής μπορεί να ειδοποιήσει το προσωπικό εάν αισθάνεται άβολα, αλλά δεν αισθάνεται πόνο κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας ακτινοθεραπείας.¹¹

Συνήθως, οι συνεδρίες εξωτερικής ακτινοβολίας δέσμης είναι προγραμματισμένες να πραγματοποιηθούν σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ο ασθενής μπορεί να πάει στο σπίτι μετά από κάθε συνεδρία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι θεραπείες συνήθως κατανέμονται σε αρκετές εβδομάδες για να επιτραπεί στα υγιή κύτταρα να ανακάμψουν μεταξύ των συνεδριών ακτινοθεραπείας.¹¹

Μια ολόκληρη συνεδρία διαρκεί συνήθως πάνω από μία ώρα, αφού η ιατρική ομάδα θα χρειαστεί να ρυθμίσει το μηχάνημα και να τοποθετήσει τον ασθενή στη σωστή θέση. Η πραγματική διάρκεια της ακτινοθεραπείας είναι μόνο λίγα λεπτά.¹¹

• Τρισδιάστατη σύμμορφη ακτινοθεραπεία (3DCRT)
• Ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (IMRT)
• Απεικονιστικά Καθοδηγούμενη Ακτινοθεραπεία
• (IGRT)
• Τομοθεραπεία
• The Gamma Knife and Cyberknife
• Θεραπεία πρωτονίων

• Ερυθρότητα – το δέρμα στην υπό θεραπεία περιοχή μπορεί να θυμίζει ήπιο – έντονο ηλιακό έγκαυμα ή μαύρισμα.
• Κνησμός – ο κνησμός είναι μια φυσιολογική παρενέργεια στην περιοχή που υποβλήθηκε σε θεραπεία. Το ξύσιμο μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα του δέρματος.
• Φλεγμονή – μπορεί να εμφανιστεί πρήξιμο, πόνος και θερμότητα στην περιοχή της θεραπείας.
• Ξηρή φάση απολέπισης – το δέρμα στην περιοχή θεραπείας μπορεί να γίνει πιο τραχύ και πολύ ξηρό. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το δέρμα απολεπίζεται όπως μετά από τα ηλιακά εγκαύματα.
• Υγρή φάση απολέπισης – τα κύτταρα του δέρματος καταστρέφονται γρηγορότερα από όσο πολλαπλασιάζονται. Το δέρμα μπορεί να υποστεί λύση, να γίνει υγρό ή να μολυνθεί. Αυτό είναι πιο συχνό όταν το δέρμα είναι πολύ λεπτό ή δημιουργεί πτυχές σε περιοχές όπως πίσω από τα αυτιά, κάτω από το στήθος ή το λαιμό.

Σε γενικές γραμμές, οι πρώτες βλάβες στο δέρμα μετά από ακτινοθεραπεία μπορεί να παρατηρηθούν περίπου 10-14 ημέρες μετά την πρώτη συνεδρία. Αυτό αντιστοιχεί στον χρόνο που χρειάζεται για να μεταναστεύσουν τα κύτταρα  που έχουν υποστεί βλάβη, στην επιφάνεια του δέρματος. Εάν τα νέα κύτταρα πολλαπλασιαστούν ταχύτερα από ό,τι απομακρύνονται τα παλιά κύτταρα από την επιφάνεια του δέρματος, το δέρμα θα γίνει έντονα ξηρό και φολιδοειδές (ξηρή απολέπιση).

Όταν η ακτινοθεραπεία συνεχίζεται, το σώμα μπορεί να μην είναι ικανό να παράγει αρκετά νέα κύτταρα για να αντικαταστήσει τα παλιά. Ως αποτέλεσμα, η επιδερμίδα μπορεί να υποστεί λύση και να γίνει εξιδρωματική – αυτή είναι η φάση της υγρής απολέπισης.

Η ένταση των δερματικών αντιδράσεων μπορεί να αυξηθεί έως και 2 εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της ακτινοθεραπείας. Κάθε νοσοκομείο έχει διαφορετικό τρόπο διαχείρισης της δερματίτιδας από ακτινοβολία, με βάση την κατάσταση του δέρματος.

Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας καταστρέφονται τα καρκινικά κύτταρα, αλλά επίσης και τα γειτονικά υγιή κύτταρα επηρεάζονται από αυτή τη μορφή θεραπείας. Επιπλέον, ένας ασθενής μπορεί να αναπτύξει δυσάρεστες και μερικές φορές σοβαρές παρενέργειες όπως η δερματίτιδα από ακτινοβολία. Η πρόληψη και η θεραπεία αυτών των ανεπιθύμητων ενεργειών αποτελεί ουσιαστικό μέρος του συνόλου του πρωτοκόλλου θεραπείας, διότι μπορεί να έχει εκτεταμένο αντίκτυπο στο αποτέλεσμα της θεραπείας.

Ο καλύτερος τρόπος για τη διαχείριση της δερματίτιδας από ακτινοβολία είναι να την αποτρέψετε. Είναι πολύ σημαντικό να χρησιμοποιούνται προϊόντα που βοηθούν στη διατήρηση της εύθραυστης επιδερμίδας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα παρέχοντας συγχρόνως ταυτόχρονη ανακούφιση από τα συμπτώματα.

• Φορέστε χαλαρά ρούχα.
• Αποφύγετε το άμεσο ηλιακό φως και χρησιμοποιήστε αντηλιακό.
• Χρησιμοποιήστε ήπια σαπούνια χωρίς αρώματα.
• Σκουπίστε απαλά το δέρμα σας μετά από ντους ή μπάνιο.
• Αποφύγετε την κολύμβηση σε χλωριωμένο νερό, καθώς μπορεί να ξεράνει επιπλέον το δέρμα
• Μην απομακρύνετε τα σημάδια που ο ακτινοθεραπευτής έκανε στο δέρμα σας. Δείχνουν που πρέπει να τοποθετηθούν οι δέσμες ακτινοβολίας.
• Μην βάλετε κάτι πολύ ζεστό ή κρύο στην υπό θεραπεία περιοχή.
• Χρησιμοποιήστε ένα ηλεκτρικό ξυράφι αν επιτρέπεται να ξυρίζεστε.
• Μη ξυρίζεστε παραδοσιακά (υγρό ξύρισμα) ή χρησιμοποιείτε προϊόντα αποτρίχωσης.

1. Porock D, Kristjanson L. Skin reactions during radiotherapy for breast cancer: the use and impact of topical agents and dressings. Eur J Cancer Care. 1999 Sep;8(3):143-53.
2. McGregor S, Minni J, Herold D. Superficial Radiation Therapy for the Treatment of Nonmelanoma Skin Cancers. The Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology. 2015;8(12):12-14.
3. Seminars in Oncology nursing 2006;22(3):163–173
4. The National Cancer Institute (NCI), (2018). Common Terminology Criteria for Adverse Events (CTCAE). Retrieved 3 April 2018, from https://ctep.cancer.gov/protocolDevelopment/electronic_applications/ctc.htm
5. The Princess Royal Radiotherapy Review Team, St James’s Institute of Oncology, The Leeds Teaching Hospitals NHS Trust. Taken from the publication “Managing Radiotherapy Induced Skin Reactions, a Toolkit for Healthcare Professionals”. Retrieved 7 March 2018, https://www.sor.org/system/files/news_story/201204/ltht-managingradiotherapyinducedskinreactions-oct2011.pdf
6. Noble-Adams R. Radiation-induced reactions 2: development of a measurement tool. British Journal of Nursing 1999b;8(18):1208–1211
7. Lopez E, Nunez MI, Guerrero MR, del Moral R, de Dios Luna J, del Mar Rodriguez M, et al. Breast cancer acute radiotherapy morbidity evaluated by different scoring systems. Breast Cancer Res Treat.2002 May;73(2):127-34.
8. Radiography 2009;15:247–257
9. American Cancer Society, Inc.(2018) External Beam Radiation Therapy. Retrieved 7 March 2018, from https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/treatment-types/radiation/external-beam-radiation-therapy.html
10. Trueman E. The Princess Royal Radiotherapy Review Team. 2011.
11. Noble-Adams R. Radiation-induced reactions 1: an examination of the phenomenon. British Journal of Nursing 1999a;8(17):1134–1140